Sofra âdetleri en iyi şekilde yansıtan şölen, “birlikte yenen yemek” anlamında syndeipnon veya “ birlikte içme “ anlamına gelen Symposion sözcükleriyle ifade edilir..

Özel şölenlere değinecek olursak; eski Yunan toplumunda özel şölenler için davet genellikle sözlü olarak yapılırdı. Şölene katılanların sayısı 7-36 arasında değişir. Yunan geleneklerine göre, şölen bir erkekler toplantısıdır. Ne davet sahibinin, ne de davetlilerin eşlerine veya ailelerinden herhangi bir kadına yer yoktur. Sadece erkeklere hoşça vakit geçirtebilecek olan hetaira’lara, müzisyenlere ve akrobat kadınlar ile dansözlere izin verilirdi.

Yunan evinde İ.Ö 5.yy’dan itibaren şölenler için özel bir mekân ayrılmıştır. Adı “erkeklerin mekânı” anlamına gelen andron ‘da evin erkek konukları ağırlanırdı. Andron evin en gösterişli mekânıdır. Zamanla evlerde her birine iki kişinin uzanabileceği 3 kline bulundurulmaya başlanmış ve buna bağlı olarak şölen odasına triklinion adı verilmiştir. Her zaman yazılı bir liste gerektirmese de, şölenlerde menü zengindir: Salamura zeytin, baharatlı balık gibi tabaklardan meydana gelen ordövr, balık ve et tabaklarının oluşturduğu ana yemekler, peynir, çörek, tatlı ve meyvelerden hazırlanmış ikinci sofra.

Ana yemekler bitince, köleler masaları silip, konuklara temizlenmeleri için ılık su, havlu ve parfüm, başlarına takmaları için çelenkler getirirdi. Çünkü ikinci sofra ile birlikte, şarap şöleni yani gerçek anlamda Symposion başlayacaktır.

SOFRA EŞYALARI ve MUTFAK VE EŞYALARI

Yunana sofrasında yemekler için değişik boy ve formlarda kâseler, çukur ve düz tabaklar, tepsiler, zeytinyağı ibriği olarak lekythos ve askos’lar yer alır. Yemekler elle yenildiğinden, Yunan Sofrasında herkesin ayrı çatal ve bıçağı yoktur. büyük çatal ve bıçaklar sadece et servisinde kullanılır. Sulu yemekler glossa denen büyük kaşıkla, yumurta ve salyangoz kokhlarion denen sivri saplı, küçük kaşıkla yenilmiştir.

Geometrik ve Arkaik Dönem konutlarında sabit ocak bulunmamasına karşın, mangal da kullanılmıştır. Bu evrede karşılaşılan pişirme kapları üçayaklı kazan, üçayaklı çömlek ve çömlek-altlık ikilisidir. Tas, tekne, testi, ve sürahi biçimli, kaba işçilik gösteren pişmiş toprak kaplar, ızgara,şiş, satır, bıçak, rende ve kepçelerde mutfak kapsamında değerlendirilir.

Klasik Dönem’de ise komedya yazarlarını optaneion/mageireion denen mutfak işlevli bir mekandan bahsetmesine, gösterişli şölenler ve yemeklerin donatımlı bir birim gerektiği izlenimi uyandırmasına rağmen, “mutfak” sözcüğüyle tanımlanabilecek mekan örnekleri yalnızca Olynthos’ta kesinlikle saptanabilmektedir. Klasik Dönem ‘de sabit ocaklara da pek rastlanmaz. Ocak-mangal, fırın ve ızgaralar ile diğer mutfak eşyaları taşınabilirlik özelliğine sahiptir. Eşyaların taşınabilirlik özelliğine sahipti, işte bu özellik Yunan konutlarında ayrı bir mutfak birimi bulunmadığına işaret sayılmaktadır. Yemeklerin, birçok işlev yüklenen avluda ve ya oikos’ta pişirildiği anlaşılır

Mangal, fırın ve ızgaranın yanı sıra Mutfak kapları da ucuzluğu nedeniyle (madene göre) pişmiş topraktan yapılıyordu( Geometrik-Arkaik ve Klasik Dönem’de).

Mutfak kapları arasında, sulu yemekler pişirmeye yarayan khytra, daha küçük boyutlu ve kapaklı çömlek, sote işlevli yayvan lopas, tava, tepsi ve tekne formlarına rastlanır.

Su taşımaya yarayan hydria ve kalpis, kova formunda kados, testi tipleri, kuru veya sıvı besin maddelerini saklamaya yönelik çeşitli stok kapları görülür.

Mutfak araçları ise, dibek, el değirmeni, havan, elek, rende, süzgeç, kepçe, huni, satır, et çengeli, şiş ve bıçak çeşitlerinden meydana gelir. Mutfak kap ve araçlarından hemen hepsi duvarlara asılmış, bazen de kylikeion denen basamaklı raflara yerleştirilmiştir.

HELLEN DÜNYASINA AİT YEMEK TARİFLERİ

KYKEİON:  Homeros’da Pramnos şarabı veya herhangi bir kırmızı, koyu şarabın içine keçi peyniri rendelenir. Bal ve beyaz un veya kırık arpa eklenir. Modern araştırmacılar arasında kykeion’un özel bir içki mi yoksa bir tür lapa mı olduğu konusunda görüş ayrılıkları vardır. Tüm malzemeler karıştırılıp, lapa (porridge) kıvamında pişirilmesiyle daha iyi sonuç elde edildiği öne sürülür.

SALAMURA TON BALIĞI BUĞULAMASI: Athenaios, Deipnosophistai: En kalitelisinden salamura ton balığı iyice yıkanır ve bir tavaya konur. Sırasıyla çeşnilik otlar, beyaz şarap ve zeytinyağı eklenir. Tavayı ocağa oturtup, balık beyin kıvamına gelinceye kadar  hafif ateşte buğulanır. Ateşten indirince biraz Silphion eklenir.

TORONE USULÜ KÖPEKBALIĞI- Arkhestratos23’den aktaran Athenaios, Deipnosophistai 7.310: Torone’de karın kısmından kesilmiş köpekbalığı eti alınır. Parçaların üzerine kimyon ve biraz tuzdan başka bir şey eklenmez- belki biraz yeşil zeytinyağı katılabilir. Yemek hazır olunca kesilmiş salata parçalarıyla servis yapılır. Parçalar pişerken su veya sirke katmayın, sadece zeytinyağı, kuru kimyon ve kokulu otlar ekleyin. Kuvvetli ateş de değil kor üzerinde pişirin ve etin yanmaması için sık sık karıştırın.

FIRINDA USKUMRU(Aleksis 138’den aktaran Athenaios Deipnosophistai 7.322 c.d): Solungaçlarını çıkardıktan sonra yıkayın. Bütün kemiklerini temizleyin ve etini güzelce yayın. Silphion’u ete yedirin. Üzerine peynir, tuz ve oregano karışımı ile kaplayın.

GASTRİS( BAL- BADEM TATLISI): Tyanalı  Khrysippostan,  Athenaios- Deipnosophistai 14.647; Tatlı ve acı bademleri, haşhaş tohumu ve fındıkları ile birlikte dikkatlice kavurup, temiz bir havanda dövün. Bunları kaynamış bal ile karıştırdıktan sonra, bol karabiber ekleyin, karışım haşhaş tohumları yüzünden siyahlaşır. Kare şeklinde açın. Başka bir yerde susam ile kaynamış balı karıştırın. Bu karışımı da iki ayrı tabaka halinde açın. İki tabakanın arasında önceki karışımdan elde ettiğimiz siyah renkli olanı yerleştirin. Keserek küçük şekiller oluşturun.

YEME, İÇME ŞÖLENİNE DAİR

“…. az şey mi barış içinde yaşaması bütün halkın, evlerde

şölen yapıp ozanı dinlemesi,

sıra sıra oturulması et ve ekmek dolu sofralarda,

şarap karılan sağraktan  doldurulması şarap sunanın ve getirip

dökmesi herkesin tasına ayrı ayrı.

Ben bundan daha güzel bir şey düşünemem.”

Homeros, Odysseia 9.5vdd.

“Yenilip içilince doyasıya,

uyandı yüreklerinde başka istekler,

çalgıyla,oyunla şölen tam olsundu”

Homeros, Odysdseia 1.150vdd.

“Şölenin tadını aldıktan sonra sorulur konuklara kim oldukları”

Homeros,Odysseia 3.69vd.

“Seni seveni çağır sofrana ,sevmeyeni değil”

Hesiodos, Εργα  καί  ‘ήμέραί 342(İşler veGünler)

“Fıçının açılış ve bitişinde bol bol iç ,

Ama ortalarında tutumlu ol”                  

Hesiodos, Εργα  καί  ‘ήμέραί 368(İşler ve Günler)

“Ortak masraflı şölenlerde surat asma:

Keyfin daha büyük, masrafın daha az olur.”        

Hesiodos, Εργα  καί  ‘ήμέραί 722vd.(İşler veGünler)

“İyilerin sofrasına iyiler kendiliğinden gider”

Antik ve Modern Kaynakça

Homeros- İlyada ve Odysseia

Hesiodos- İşler Ve Günler

Platon- Symposion

Athenaios-  Deipnosophistai

Iulius Pollux- Onomastikon

Anabolu, Mükerrem (Usman), Antik Çağda Et ve Balık Pazarları, İstanbul, 2003.

Belge, Murat, Tarih Boyunca Yemek Kültürü, İstanbul, 6. Baskı 2001.

Bilgin, Nahit, Felsefeden Ekonomiye Antik Yunan Dünyası, İstanbul, 2004.

Delemen, İnci, Antik Dönemde Beslenme, İstanbul, 2003.

Deighton, Hilary J, Eski Atina Yaşantısında Bir Gün (A Day in the Life of Ancient Athens), (Çev: Hande Kökten Ersoy), İstanbul, 2006.

Dalby, Andrew, Tehlikeli Tatlar; Tarih Boyunca Baharat, İstanbul,  2004.

McNeill, William H., Dünya Tarihi (A World History), çev: Alâeddin Şenel, Ankara, 2004.

Zubritski, Mitropolski, Kerov, İlkel Topluluk, Köleci Toplum  ve Feodal Toplum (Aperçu d’Historie et d’Economie, I, La Communauté Primitive, La Société Esclavagiste, La Société Féodale), Çev: Sevim Belli, Ankara, 1989.